Zadar (ital. Zara, lat. Iader ili Iadera) je grad u Hrvatskoj, na obali Jadranskog mora. Prema popisu stanovništva iz 2001. godine imao je 72.717 stanovnika. Zadar je centar šire severne Dalmacije. Po broju stanovnika je, nakon Zagreba, Splita, Rijeke i Osijeka, peti grad u Hrvatskoj.
Geografija
Zadar se nalazi na 44º 6' severne širine i 15º 13' istočne geografske dužine u severnoj Dalmaciji. Razvio se na povoljnom položaju u središtu istočne obale Jadranskog mora, zaštićen arhipelagom zadarskih otoka od uticaja otvorenog mora, što je imalo veliku važnost u razdoblju dominacije pomorskog saobraćaja. Na kopnu mu zaleđe čini prostrana ravnica Ravnih kotara, koja mu omogućava nesmetano prostorno širenje, po čemu se razlikuje od drugih primorskih gradova u Hrvatskoj.
Masivom Velebita zadarsko je područje odeljeno od Like i kontinentalnog dela Hrvatske, no bolja prometna povezanost sa unutrašnjošću zemlje je omogućena izgradnjom autoputa Zagreb—Split, odnosno tunela Sveti Rok.
Istorija
U 9. veku p. n. e. Ilirsko pleme Liburni nastanilo je Zadar. U 1. veku p. n. e. Zadar je postao rimska kolonija i uspeo je održati svoju nezavisnost kroz srednji vek. Nakon pada Zapadnog rimskog carstva i razaranja Salone u ranom 7. veku, Zadar je postao glavni grad vizantijske provincije Dalmacije.
Franci su osvojili Zadar u ranom 9. veku, ali je vraćen Vizantiji 812. mirom u Ahenu. U 10. veku, Zadar naseljavaju Sloveni. Zadar je 1105. priznao vlast Ugarskog kralja Kolomana. Od tada Zadar počinje sve češće ratovati s Venecijom.
1202. Zadar su, uz pomoć krstaša, osvojili Mlečani. Krstaši su obećali Mlečanima da će im platiti prevoz brodovima do Egipta, a kada nisu mogli platiti, Mlečani su krstaše usmerili na Zadar. Čak je i ugarski kralj Emerik podržao krstaški pohod, jer je nastao sukob oko toga je li pravoverno da Božja vojska napadne hrišćanski grad. Svakako je Zadar bio razrušen i osvojen. Papa Inoćentije III ekskomunicirao je Mlečane i krstaše koji su sudelovali u osvajanju.
Posle nekoliko pobuna, grad je došao pod vlast ugarsko-hrvatskoga kralja Ludovika I (mirom u Zadru 1358). Posle Ludovikove smrti Zadar priznaje vlast kralja Žigmunda, a zatim Ladislava Napuljskog koji je 1409. Veneciji prodao Zadar i „svoja prava“ na Dalmaciju.
Otada Zadar počinje propadati, jer su Venecijanci znatno ograničili njegovu političku i ekonomsku autonomiju. Kada su Turci početkom 16. veka osvojili zadarsko zaleđe, Zadar postaje samo jaka tvrđava koja osigurava venecijansku trgovinu na Jadranu, upravno središte venecijanskih poseda u Dalmaciji i kulturno središte.
U to vreme u Zadar i njegovu okolinu, kao i u ostatak graničnog područja prema Turskoj krajini), naselio se veliki broj Srba. Srbi iz zaleđa Zadra su proterani tokom etničkog čišćenja Srba iz Hrvatske 1995. godine. Njihova imovina je mahom konfiskovana, a malobrojni povratnici su izloženi raznim pritiscima, kako države, tako i hrvatskih naseljenika. Danas broj Srba u Zadru i okolini ne prelazi 5%.
Nakon pada Venecije, Zadar je 1797. pripao Austriji, gde je od 1815. do 1918. bio glavni grad Dalmacije. Sporazumom u Sen Žermenu Zadar je nakon Prvog svetskog rata pripojen Italiji. U sastavu Italije Zadar je praktično ostao sve do 1945. kada je vraćen Jugoslaviji.
U 15. i 16. veku značajna je aktivnost književnika koji pišu na narodnom jeziku (Jerolim Vidolić, Petar Zoranić, Brne Krnarutić, Juraj Baraković, Šime Budinić). Nakon pada Venecije (1797). Zadar je pod Austrijom do 1918, izuzev razdoblja francuskog vladanja (1805- 1813), ostajući glavni grad Dalmacije. Za vreme francuskog vladanja (1806-1810) u Zadru su izlazile prve novine na hrvatskom jeziku Kraljski Dalmatin. Zadar je u drugoj polovini 19. veka žarište pokreta za kulturni i nacionalni preporod u Dalmaciji.
Demografske karakteristike
Prema popisu stanovništva iz 2001. stanovništvo Zadra čine Hrvati (92,8%) i Srbi (3,3%). Preostalih 3,9% čine Albanci, Bošnjaci i Italijani.
Pre Drugog svetskog rata, grad Zadar je imao oko 18.000 stanovnika. Nakon teških bombardovanja i iseljavanja Italijana neko je vreme stagnirao, ali sa pojačanim privrednim razvojem naglo raste, i populacijski i teritorijalno. Tako 1961. ima 25.000 stanovnika, 1971. – 43.000, 1981. – 60.000, a 1991. čak 76.000. Ubrzanom izgradnjom su u njegov sastav do 1980-ih uključena do tada zasebna naselja Bokanjac, Diklo i Dračevac.
